Çrregullimet specifike të të nxenit ose DSA janë çrregullime neurozhvillimore që manifestohen me vështirësi në aftësinë për të lexuar, shkruar ose për të bërë llogaritjet rrjedhshëm dhe saktë.
Në fillim të shkollës është e zakonshme që disa fëmijë të kenë probleme me lexim ose shkrim. Normalisht, ato kalohen gjatë vitit të parë shkollor. Megjithatë, ka mundësi që ato të vazhdojnë me gjithë angazhimin e fëmijës, forcimin e ndërhyrjeve në shkollë dhe ndihmën e mbështetjen e prindërve dhe mësuesve.
Në këtë rast është e mundur që fëmija të ketë një Çrregullim Specific të të nxënit ose DSA, kategori e cila përfshin probleme të ndryshme si disleksia, disgrafia, disortografia dhe diskalkulia.
Megjithëse diagnoza duhet të presë deri në fund të klasës së dytë, ndërhyrja e hershme është thelbësore për t’i siguruar fëmijës mjetet e nevojshme për t’u përballur me problemet me të cilat përballet çdo ditë.
Çfarë nënkuptohet me DSA?
Sipas DSM 5 (manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve mendore) çrregullimet specifike të të nxënit manifestohen si “vështirësi në të mësuarit dhe përdorimin e aftësive shkollore që janë në mënyrë sasiore dhe cilësore nën ato që priten për moshën kronologjike. Megjithatë, këto vështirësi nuk i atribuohen çrregullimeve mendore apo neurologjike, mungesës së njohurive të gjuhës apo edukimit joadekuat”.
Por është e rëndësishme të theksohet se këto çrregullime përfshijnë vetëm një aftësi specifike dhe jo funksionim intelektual global. Prandaj, fëmijët me ASD kanë inteligjencë brenda kufirit normal ose më lart në disa raste. Për më tepër, ata janë në gjendje të mbajnë një fjalim dhe të merren me një situatë ose të bëjnë lidhje midis temave dhe mendimeve që fëmijët ose adoleshentët e tjerë do të kishin vështirësi për t’i bërë.
Këta fëmijë mendojnë përmes imazheve duke vizualizuar fjalët dhe kujtojnë ngjarjet dhe faktet si përvoja dhe jo si koncepte abstrakte.
Paaftësitë specifike të të mësuarit: cilat janë 4 DSA?
Ato ndahen në bazë të llojit të çrregullimit që sjellin me vete në: disleksi, disortografi, disgrafi dhe diskalkuli.
1- Disleksia
Disleksia është një çrregullim specifik i të mësuarit (DSA) me origjinë neurobiologjike. Karakterizohet nga një vështirësi specifike e fëmijës në leximin dhe kuptimin (dekodimin) e teksteve.
Prandaj, fëmija nuk është në gjendje të lexojë rrjedhshëm, shpejt dhe/ose saktë. Për më tepër, ai bën gabime dhe përpiqet të njohë shkronja të ngjashme të alfabetit, të lidh shenjat grafike me tingujt dhe të automatizojë këtë proces.
E gjithë kjo ndikon edhe në aftësinë e fëmijës për të kuptuar kuptimin e tekstit.
Prandaj, fëmija apo i riu disleksik ka shumë vështirësi në lexim dhe shkrim, lodhet shpejt dhe bën gabime, si p.sh.
Kthimi i shkronjave dhe i numrave (dal/dla; 43/34).
Zëvendësimi i shkronjave (m/n; b/d; v/f).
Nuk mund të mësojë tabelat e shumëzimit ose informacione të njëpasnjëshme si ditët e javës ose muajt e vitit.
Orientimi hapësinor djathtas/majtas.
Disleksia shpesh shoqërohet me çrregullime të tjera si disortografia, disgrafia dhe diskalkulia.
2 – Disortografia
Disortografia është një çrregullim specifik i të mësuarit (DSA) me origjinë neurobiologjike. Karakterizohet nga një mangësi specifike e fëmijës në kompetencën drejtshkrimore dhe fonologjike.
Në fakt, fëmija përpiqet të zbatojë rregullat drejtshkrimore dhe të njohë tingujt që përbëjnë fjalën. Më pas ai do të ketë vështirësi t’i shndërrojë ato në një fjalë të shkruar dhe të vendosë në rregull shkronjat që përbëjnë fjalën.
Fëmija ose i riu disortografik bën gabime të tilla si:
• Drejtshkrimi.
• Përmbysja e grafemave, rrokjeve dhe/ose shkronjave .
• Lëshime grafemash
• Zëvendësimi i shkronjave ose fjalëve (m/n; b/d; v/f; makinë në vend të avionit).
• Përbërja e një teksti (shkrimi i temave ose fjalive).
3 – DSA: disgrafia
Disgrafia është një çrregullim specifik i të mësuarit (DSA) me origjinë neurobiologjike dhe karakterizohet nga një vështirësi specifike e fëmijës në të shkruar.
Me fjalë të tjera, fëmija mund të ketë probleme me shkrimin në mënyrë të lexueshme, si nga pikëpamja motorike ashtu edhe nga ajo njohëse.
Në fakt, për të shkruar, është e nevojshme të integrohen informacione gjuhësore dhe informacione motorike për shkrimin e fjalës. Por, ky integrim informacioni nuk funksionon siç duhet, duke prodhuar një rezultat grafik të tmerrshëm. Për më tepër, mund të keni një kapje të dobët të stilolapsit dhe një aftësi të reduktuar për të përdorur hapësirën në letër, duke përfshirë alternimin e shkronjave të mëdha dhe të vogla.
Fëmija ose i riu disgrafik është i ngadaltë dhe i çorganizuar. Shkrimi i tij është i vështirë për t’u lexuar me kontroll të dobët të gjesteve motorike dhe pranisë, nganjëherë, të ngërçeve dhe dhimbjeve të muskujve.
Fëmija ose i riu me disgrafi përkeqësohet me kalimin e kohës nëse vështirësia nuk identifikohet.
• E mban gabim lapsin, e shtyp shumë në letër dhe nuk i respekton skajet e letrës.
• Përpiqet të kuptojë shkrimin e tij.
• Siklet në kopjimin apo prodhimin e formave gjeometrike, vështirësi që nuk i përshtatet moshës kronologjike.
• Vështirësi edhe në kopjimin e fjalive, gjë që është e pasaktë. Kjo situatë përkeqësohet kur fëmija duhet të kopjojë një fjali të shkruar në dërrasën e zezë.
4 – Diskalkulia
Diskalkulia është një çrregullim specifik i të mësuarit (DSA) me origjinë neurobiologjike. Karakterizohet nga një mangësi specifike e fëmijës në aftësitë numerike, aritmetike, llogaritëse dhe të kuptuarit të numrave dhe veprimeve me ta.
Fëmija ka vështirësi në njohjen dhe emërtimin e simboleve numerike, kryerjen e llogaritjeve mendore dhe përcaktimin sasior ose vendosjen në rregull të sasive. Për më tepër, ai nuk është në gjendje të shkruajë, lexojë dhe rreshtojë numrat për të kryer një llogaritje. Së fundi, nuk i mëson përmendësh tabelat e shumëzimit.
Prandaj, fëmija ose i riu me diskalkuli ka probleme me:
• Orientimi hapësinor djathtas/majtas (shpesh i pranishëm).
• Organizimi sekuencial i numrave me probleme të njohjes së numrave të ngjashëm (6/9), përmbysja e të njëjtit (43/34).
• Ai nuk mund të lexojë dhe të shkruajë simbole matematikore.
• Vështirësi për të numëruar mbrapsht nga një numër dhe mbrapsht edhe nëse ruhet aftësia për të numëruar në mënyrë progresive.
• Nuk mëson përmendësh tabelën e shumëzimit.
• Problemet e kryerjes së veprimeve matematikore dhe vendosjes së marrëdhënieve matematikore.
Cilat janë shkaqet e DSA?
Ne sigurisht pajtohemi për praninë e një çrregullimi neurobiologjik që ndërhyn në procesin normal të të mësuarit për të lexuar dhe shkruar.
Shkaktarët përfshijnë faktorë gjenetikë, epigjenetikë dhe deficite të fituara, veçanërisht nëse ato perinatale si: dëmtimet e trurit, lezionet e trurit dhe vonesat në maturimin e fëmijës.
Këtyre i shtohet një komponent mjedisor i cili së bashku me atë neurobiologjik kontribuon në përcaktimin e ashpërsisë së tablosë dhe vështirësive diagnostike.
DSA shpesh ndodh e shoqëruar me çrregullime të tjera si ADHD (çrregullim i hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes), ankthi ose çrregullime të sjelljes depresive.
Kush e diagnostikon DSA?
Për diagnozën është e nevojshme të kontaktoni një neuropsikiatër fëmijësh ose një psikolog, duke shkuar tek autoritetet shëndetësore lokale ose tek specialistët privatë të akredituar. Në të dyja rastet diagnoza do të bëhet vetëm pas vlerësimit klinik.
Për të qenë në gjendje të diagnostikoni disleksinë, disgrafinë dhe disortografinë duhet pritur deri në fund të klasës së dytë, ndërsa për diskalkulinë duhet pritur deri në fund të klasës së tretë. Natyrisht nuk është e nevojshme të presësh që diagnoza të ndërhyjë.
Trajtimi përfaqësohet nga një proces rehabilitimi klinik. Mund të kryhet nga një terapist i të folurit ose një profesionist tjetër i trajnuar në mënyrë adekuate i kujdesit shëndetësor i cili mund të kryejë diagnostikimin dhe rehabilitimin e DSA.
Në përgjithësi, ai së pari përfshin zhvillimin e mjeteve dhe njohurive metakognitive. Prandaj, fëmija duhet të kuptojë se cilat janë vështirësitë e tij dhe të përpiqet të gjejë një zgjidhje për t’i menaxhuar ato vetë.
Fëmija mëson të përdorë strategji efektive për atë detyrë të veçantë në atë kohë të caktuar. Trajtimet janë specifike për çdo fëmijë dhe ndryshojnë në varësi të çrregullimit që ai ose ajo paraqet.
Vitet e fundit jane pare benefite dhe nga terapia me oksigjen hiperbarik, e cila duke mirefurnizuar trurin sjell perfitime tek keta femije.